فضای مجازی؛ فرصت‌ها و تهدیدها

اهمیت فضای مجازی بر هیچ‌کس پوشیده نیست و هرچه پیشتر می‌رویم، این اهمیت بیشتر رخ می‌نماید تا جایی که امروزه بسیاری از کارها به مدد اینترنت آسان شده و از بسیاری اتلاف وقت‌ها و انرژی‌ها و هزینه‌های مادی و معنوی جلوگیری شده است. از سوی دیگر، این فضا به فضایی امن و حیاط خلوتی برای بسیاری از مجرمان و سوءاستفاده‌کنندگان تبدیل شده است که در پناه محدودیت‌های قانونی و امنیتی، آزادانه به اعمال مجرمانه و فساد و قانون‌شکنی می‌پردازند و کیان خانواده‌ها و جامعه را در معرض تهدید قرار داده‌اند. واقعیت این است که فضای مجازی، همانند هر مقوله‌ دیگری که در عالم واقع وجود دارد، باید از منظر تهدید و فرصت، توأمان دیده شود. فضای مجازی، سکه‌ای است که باید دوروی آن را با هم دید: رویی که ناظر به فرصت‌ها و نقاط قوت آن بوده و روی دیگر که ناظر به تهدیدها یا به تعبیری نقاط ضعف این فضاست. باید دانست شناخت صحیح فضای مجازی و به تبع آن، استفاده صحیح و در عین حال حداکثری از این پدیده‌ دنیای مدرن، مستلزم شناخت و سپس لحاظ کردن هر دو روی سکه‌ است . در اینجا به مهم‌ترین فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی به اختصار اشاره می‌شود:

الف) مهم‌ترین فرصت‌های فضای مجازی:
1. جهانی و فرامرزی بودن/ 2. دستیابی آسان به آخرین اطلاعات/ 3. جذابیت و تنوع / 4. آزادی اطلاعات و ارتباطات/ 5. کاهش هزینه‌های اقتصادی ـ اجتماعی / 6. گسترش عدالت رسانه‌ای/ 7. گسترش تعاملات و تبادل نظرها با سرعت بسیار بالا

ب) مهم‌ترین تهدیدهای فضای مجازی:
1. رواج «تفرّد» و کاهش شدید روحیه‌ مسئولیت‌پذیری (بویژه در بین جوانان) / 2. کمرنگ شدن ارزش‌های متعالی جامعه/ 3. تضعیف فرهنگ‌های کم‌حضور/ 4. تضعیف اعتقادات و گسترش شبهات فکری و عقیدتی / 5. رواج سطحی‌نگری فکری/ 6. گسترش اباحه‌گری عملی/ 7. به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی مولفان/ 8. گسترش محصولات فرهنگی فرهنگ‌های منحط (بویژه فرهنگ غربی)/ 9. افسردگی و انزوا/ 10. بازداری‌زدایی (از بین رفتن قبح جرایم و اعمال خلاف)/ 11. بحران هویت و اخلال در شکل‌گیری شخصیت/ 12. اعتیاد مجازی(Virtual Addiction) / 13. انحرافات اخلاقی (جنسی)/ 14. تحمیل پیشنهادهای گیج‌کننده، مخلّ و بعضاً منحرف به کاربر/ 15. شکاف نسل‌ها/ 16. تهدیدهای اقتصادی فضای مجازی/ 17.تهدیدهای سیاسی فضای مجازی

با توجه به فرصت‌ها و تهدیدهای مذکور، برای بهره‌مندی از فرصت‌های فضای مجازی و مصون ماندن از آسیب‌ها و تهدیدهای این محیط، چه باید کرد؟ در پاسخ به این سوال، دو راه‌حل اساسی به ذهن می‌رسد:
1. شناخت دقیق فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی/
2. استفاده هوشمندانه از فرصت‌های فضای مجازی و دوری از تهدیدهای آن با بهره‌گیری از سواد رسانه‌ای
طبق تعریف، سواد رسانه‌ای، مجموعه مهارت‌هایی است که به مخاطب امکان می‌دهد علاوه ‌بر درک درستی انواع پیام‌های ارتباطی، به بازشناسی مالکیت، انگیزه‌ها و ارزش‌های نهفته در پیام‌های ارتباطی دست یابد و با رویکردی انتقادی به تنظیم رژیم مصرف انواع پیام‌های ارتباطی بپردازد.

به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند از سفره رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم. سواد رسانه‌ای در واقع شامل دو بعد است:
1. مدیریت زمان مصرف / 2. مدیریت محتوای مصرف

در مورد اول باید گفت زمان استفاده از رسانه‌ها باید به گونه‌ای باشد که دیگر مهارت‌های ارتباطی ما را مختل نکند. در مورد دوم باید گفت محتوای دریافت شده از رسانه‌ها باید به تعادل بیشتر و تقویت شخصیت فردی منجر شود. محتوایی که نتیجه آن به هم خوردن تعادل غرایز انسان و نیز عدم تعادل روانی افراد است محتوای مناسب رسانه‌ای نیست . امید است با بهره‌گیری درست از فرصت‌های فضای مجازی و پرهیز از آسیب‌های آن، بتوانیم بهترین استفاده را از این فضا ببریم و از این امکان ویژه در جهت توسعه و تکامل و پیشرفت خود و جامعه بهره گیریم.

دکتر امیر هوشنگ آذردشتی
کارشناس رسانه و مدیر کل صدا و سیمای خراسان شمالی